Sắc màu Phật giáo trong nhạc phẩm của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ( 1)

  

       Ông sinh ra ở Đăk Lăk, nhưng lớn lên ở thành phố Huế trong không khí tĩnh lặng của ngôi chùa Hiếu Quang, nơi gia đình gửi ông vào vì đời sống quá khó khăn và dường như nhìn thấy nơi bản thể ông căn nghiệp tu hành. Những năm tháng sống ở chùa đã lưu dấu trong âm nhạc Trịnh Công Sơn một cái nhìn hư vô đối với đời sống. 

          Sinh thời, Trịnh Công Sơn tâm sự: “Tôi là một Phật tử ở trong một gia đình có tôn giáo chính là Phật giáo. Từ những ngày còn trẻ, tôi đã đọc kinh và thuộc kinh Phật. Thuở bé tôi hay đến chùa vì thích sự yên tĩnh. Có nhiều năm tháng nằm bệnh, đêm nào mẹ tôi cũng nhờ một thầy đến nhà tụng kinh cầu an và tôi thường đi vào giấc ngủ êm đềm giữa những câu kinh đó. Có lẽ vì một tuổi trẻ đã có cơ duyên đi qua những cổng nhà Phật nên trong vô thức bên cạnh những di sản văn hóa Đông - Tây góp nhặt được còn có lời kinh kệ nằm ở đấy”.

          Với Trịnh Công Sơn, đạo Phật là hơi thở, là triết học làm cho con người yêu đời hơn chứ không thờ ơ hay lãng quên cuộc sống: “Tôi vốn thích triết học và vì thế tôi muốn đưa triết học vào những ca khúc của mình, một thứ triết học nhẹ nhàng mà ai ai cũng có thể hiểu được như ca dao hoặc lời ru con của mẹ.  Tôi cố gắng làm thế nào để có thể trong bài hát của mình chuyên chở được một thông điệp của lòng nhân ái đến với mọi người”. Ông còn nói: “Tôi đang cố gắng quên Phật giáo như một tôn giáo. Mỗi người phải tự nỗ lực để xây dựng cho bằng được một ngôi chùa tĩnh lặng trong lòng mình và nuôi lớn Phật tính trong chính bản thân thành một tượng đài vững chắc. Nó sẽ giúp ta nhìn thế giới khác đi, nhìn cuộc đời khác đi”.

Đời sống đầy u buồn vì nó tạm bợ. Tất cả - chim trời, hoa lá, niềm vui, những cuộc tình, và chính đời sống mỗi con người – chỉ là những điều tạm bợ, phù du như sương mù. Trong bài “Ở trọ”, Trịnh Công Sơn nhấn mạnh rằng, vạn vật chỉ là kẻ ở trọ nơi cõi trần: 

Con chim ở đậu cành tre 
Con cá ở trọ trong khe nước nguồn 
Tôi nay ở trọ trần gian 
Trăm năm về chốn xa xăm cuối trời

Tự dầm mình trong khí hậu của cô đơn, trong cái màu sắc Khổ đế của Phật giáo và dùng lăng kính ngày xưa để yêu và sống, chỉ có điều Trịnh Công Sơn nói bằng nhạc và thơ:

“Nghe xót xa hằn lên tuổi trời

 Trẻ thơ ơi

 Trẻ thơ ơi

 Tin buồn từ ngày mẹ cho

Mang nặng kiếp người” (Gọi tên bốn mùa).

Do đó thế giới nhạc ngữ Trịnh Công Sơn rất lạ: Thực quyện Ảo, Không quyện Có, Khoảnh Khắc hòa lẫn với Thiên Thu… Nhưng ngày nào đời sống còn hiến tặng những “cây trái trần gian” thì ngày đó Trịnh Công Sơn còn tha thiết với đời. Dẫu đó chỉ là những sắc màu của kỷ niệm, của sự chia lìa, khổ đau, mất mát:

“Dù đến rồi đi/ Tôi cũng xin tạ ơn người

 Tạ ơn đời/ Tạ ơn ai/ Đã cho tôi tình sáng ngời

 Như sao xuống từ trời” (Tạ ơn).

Cả cuộc đời ông là sự phấn đấu không ngừng nghỉ của một Phật tử. Trong Để Gió Cuốn Đi, ông đã hát:

 “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng

Để làm gì em biết không/ Để gió cuốn đi

Để gió cuốn đi”

và trong bài Ru em:

 “Yêu em yêu thêm tình phụ

 Yêu em lòng chợt từ bi bất ngờ”. Đây là thái độ “phá chấp” của một con người thấm nhuần tư tưởng Phật giáo.

Sự nhạy cảm với tính hữu hạn của đời người theo quy luật Sinh-Lão-Bệnh-Tử trong dâu bể vô thường đã làm nên một phong cách Trịnh Công Sơn “một mình một cõi” với những ca từ đầy chất thơ, triết lý, kết hợp với những khúc thức giản dị mang âm hưởng giọng thứ (La thứ) u hoài, man mác, gợi lên một sự trầm tư không dứt về ý nghĩa tồn tại của đời người trên dòng thời gian tuyến tính, mà xét đến cùng cũng chỉ là một tiến trình từ chiếc nôi đến nấm mồ không thể đảo ngược:

 “Dưới vòng nôi mọc từng nấm mồ

Dưới chân người cỏ xót xa đưa” (Cỏ xót xa đưa). 

Trong bài “Đóa hoa vô thường”, ông hát về những giai đoạn của một cuộc tình – niềm vui khi tình yêu chớm nở và sau đó là một kết cuộc buồn không thể tránh khỏi: 

Từ đó ta nằm đau 
Ôi núi cũng như đèo 
Một chút vô thường theo 
Từng phút cao giờ sâu 
Từ đó ta ngồi mê 
Để thấy trên đường xa 
Một chuyến xe tựa như 
Vừa đến nơi chia lìa

Trong những bài hát của Trịnh Công Sơn, cái chết, chuyến ra đi cuối cùng, không bao giờ là điều xa xôi. Trong một số bài hát, ông nói đến cái chết của chính mình, như trong bài “Bên đời hiu quạnh”: 

Một lần nằm mơ tôi thấy tôi qua đời 
Dù thật lệ rơi lòng không buồn mấy 
Giật mình tỉnh ra ồ nắng lên rồi

Trong các bài khác, ông nói đến cái chết một cách mơ hồ hơn – như là hành trình về “nơi cuối trời.”  Dù bằng hình ảnh nào đi nữa, nhạc Trịnh Công Sơn luôn hướng đến sự vĩnh hằng, như trong bài hát với tựa đề “Lời thiên thu gọi”: 

Về chân núi thăm nấm mồ 
Giữa đường trưa có tôi bơ vơ 
Chợt tôi thấy thiên thu 
Là một đường không bến bờ

Và trong bài “Còn có bao ngày”, ông hát:

Đêm ta nằm nghe tiếng trăm năm 
Gọi thì thầm, gọi thì thầm, gọi thì thầm

Triết lý nhẹ nhàng của Trịnh Công Sơn còn bao gồm cả vũ trụ học. Có hai thế giới: một thế giới thực, là “trần gian” hay “nhân gian”, và một thế giới phi thực, là “thiên thu”, “đất muôn đời”, “thiên đàng” hay “vườn địa đàng”.

Trịnh Công Sơn đã thênh thang “Một cõi đi về”. Cái ông để lại không là hơi ấm tâm linh, niềm an ủi dặn dò của một Phật tử dành cho bao người đã đến và sẽ đến trần gian này làm người. Nó là những lời thì thầm dấu yêu, những khúc thơ đau thương về thân phận kiếp người, cái đẹp muôn đời mà con người có đầy đủ tư cách cất mình vươn tới.

SƯU TẦM TỪ INTERNET